उपसर्ग की परिभाषा :- जो किसी शब्द से पहले जुड़कर उसके अर्थ में परिवर्तन या विशेषता ला देते हैं, उन्हें उपसर्ग कहते हैं |
उपसर्गों के पाँच भेद होते हैं :-
1. संस्कृत के उपसर्ग
2. हिंदी के उपसर्ग
3. उर्दू के उपसर्ग
4. अंग्रेज़ी के उपसर्ग
5. संस्कृत के अव्यय
संस्कृत के उपसर्ग
उपसर्ग अर्थ उदाहरण
अप - बुरा, गलत - अपमान, अपशब्द, अपकार, अपयश, अपशकुन, अपहरण, अपव्यय, अपकीर्ति
अव - नीचे, हीन, बुरा - अवकाश, अवतार, अवगुण, अवनति
अति - बहुत अधिक - अत्यंत, अत्याचार, अत्यधिक, अतिरिक्त
अधि - अधिक, बड़ा, ऊपर - अधिकार, अध्यक्ष, अधिपति, अधिकारी
अभि - चारों ओर, सामने - अभिमान, अभिलाषा, अभिनय, अभिनेता, अभिव्यक्ति, अभ्यागत, अभियोग, अभिप्राय, अभिज्ञान, अभिनव
अनु - पीछे, बाद में, समान - अनुशासन, अनुकूल, अनुरूप, अनुराग, अनुदेश, अनुज, अनुचर, अनुगमन, अनुकम्पा, अनुमान, अनुसार
आ - तक, पूर्ण - आजीवन, आमरण, आगमन, आजन्म, आदेश, आस्वादन, आरक्षण, आदान, आक्रमण
उत - ऊँचा, ऊपर - उत्थान, उत्तम, उद्घाटन, उत्कर्ष
दूर बुरा, कठिन दुर्घटना, दुर्गुण, दुर्बल, दुर्दशा
निर - बिना, रहित - निराशा, निर्भय, निर्धन, निर्जन, निर्माण, निर्लज, निर्माण, निर्दोष, निरापद
परा - विपरीत, पीछे - पराजय, पराक्रम, पराधीन, पराभव
परि - चारों ओर, अधिकत - परिणाम, परिक्रमा, परिचय, परिश्रम, परिपूर्ण, परिमल, परिमाप, परित, परिशिष्ट, परिणय, परिच्छेद
प्र - आगे, अधिक - प्रचार, प्रगति, प्रबल, प्रयत्न, प्रत्येक, प्रदेश, प्रखर, प्रकाश, प्रभाव, प्रसार
प्रति - हर - प्रत्येक, प्रत्युपकार, प्रतिशोध, प्रतिक्रिया, प्रतिदिन, प्रतिकूल
वि - विशेष, भिन्न, बिना - विज्ञान, विराम, विवाद, वियोग, विजय, विनय, विदेश, विपक्ष, विफल, विशेष, विचित्र, विकार, विचार
सम - अच्छा, पूर्णता, अधिकार - सम्मान, संपूर्ण, संबंध, संवाद, सन्यासी, संयम, संशय
सु - शुभ, अच्छा - सुमन, सुपुत्र, सुशील, सुपात्र, सुयश, सुदेश, सुकर्म, सुमति, सुशिक्षित, सुमधुर, सुलभ, सुगम, सुयोग्य
@@@@@@@@@@@@@@
हिंदी के उपसर्ग
उपसर्ग अर्थ उदाहरण
अध - आधा - अधखिला, अधकचरा, अधपका, अधसुना, अधमरा, अधजला
अ / अन - अभाव, निषेध - अजर, अचूक, अनमोल, अनजान
औ - बुरा - औघड़, औघट, औतार, औज़ार, औसर, औगुन
उ - अभाव - उऋण
उन - एक कम - उनतीस, उनचास, उन्नीस, उनसठ, उनहत्तर, उनसठ
क/ कु - बुरा - कुचाल, कुटिल, कमाल
चौ - चौर - चौराहा, चौपाया, चौसर, चौकोर, चौमासा, चौगुना, चौकन्ना
जन - अभाव - अनपढ़, अनगढ़, अनबन, अनजान, अनदेखा, अनागत, अनमोल, अनहोनी
दु - कम - दुलारा, दुगुना, दुहरा, दुबला, दुपहिया
नि - बिना/ रहित - निडर, निहत्था, निहाल, निठल्ला, निकम्मा, निपूत, निर्दोष, निर्मल, निबंध, निपुण
पर - दूसरा - परदेस, परपुरुष, परस्त्री, पराधीन, परलोक, परोपकार, परवश, परहित
भर - पूरा - भरपूर, भरपेट, भरसक, भरमार, भरपाई
सु - अच्छा - सुफल, सुन्दर, सुघड़, सुडौल, सुबोध, सुलभ, सुपथ, सुजन
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$
उर्दू के उपसर्ग
उपसर्ग अर्थ उदाहरण
अल - निश्चित - अलगरज़, अलबत्ता, अलकायदा
ऐन - ठीक/ पूरा - ऐनवक्त, ऐनमौका, ऐनरोज़
कम - थोड़ा - कमज़ोर, कमअक्ल, कमउम्र
खुश - प्रसन्न - खुशमिजाज, खुशखबरी, खुशकिस्मत, खुशबु, खुशहाल, खुशदिल, खुशनुमा
गैर - भिन्न/ निषेध - गैरज़िम्मेदार, गैरजमानत, गैरमुनासिब, गैरसरकारी, गैरकानूनी, गैरहाज़िर
ना - नहीं/ अभाव - नाराज़, नालायक, नापसंद, नामुमकिन, नाजायज़, नासमझ, नादान, नाउम्मीद
ब - साथ - बखूबी, बतौर, बदौलत, बनाम
बा - साथ - बाकायदा, बाइज़्ज़त
बे - बिना - बेअदब, बेईमान, बेखटके, बेचारा, बेरहम, बेगुनाह, बेहोश, बेइज्जत, बेकसूर, बेदखल, बेलगाम, बेशर्म, बेनाम, बेकार
बद - बुरा - बदसलूकी, बदनाम, बदतमीज़, बदहज़मी
बिला - बिना - बिलावजह, बिलाशक, बिलाकुसूर
ला - बिना/रहित - लाजवाब, लानत, लाचार, लाइलाज, लापता, लापरवाह, लावारिस
हम - समान - हमसफ़र, हमदर्द, हमराही, हमनाम, हमराज़, हमशक्ल, हमजोली
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा